მთავრობის ინიციატივით მიმდინარეობს 7 თვითმმართველი ქალაქის სტატუსის გაუქმების და 14 მუნიციპალიტეტის 7 მუნიციპალიტეტად გაერთიანების პროცესი. მთავრობას, რაიმე ხედვა ან სერიოზული არგუმენტები არ წარმოუდგენია. 2014 წელს დაწყებული რეფორმა, მათ შორის, ახალი თვითმმართველი ქალაქების დაკანონება მხოლოდ მცირე საწყისი ნაბიჯი იყო ქვეყნის მუნიციპალური მოწყობის ტერიტორიული ოპტიმიზაციის გრძელვადიან ხედვაში, რომელიც ქვეყნის განვითარებისთვის უაღრესად მნიშვნელოვანია. მხოლოდ რამდენიმე მიზეზს შევეხები, რაც ნათლად აჩვენებს, რომ 2014 წელს დაწყებული პროცესის უკუქცევა ქვეყნის განვითარებისთვის არის შემაფერხებელი და შესაბამისად, დამაზიანებელი. ამიტომ აქ არაა არგუმენტები, რატომ არ უნდა გაუქმდეს 7 ქალაქის თვითმმართველი ერთეულის სტატუსი, არამედ, პირიქით, რაოდენ სასიცოცხლოდ აუცილებელია დაწყებული ცვლილებების შემდგომი გაგრძელება.
- 2006 წლამდე საქართველოში გვქონდა რაიონები, როგორც ადგილობრივი მმართველობის რგოლი და 1000-მდე თვითმმართველი ერთეული (ქალაქი, დაბა სოფელი თემი). ამ თვითმმართველი ერთეულების აბსოლუტურ უმრავლესობაში მოსახლეობა მცირე იყო (3000 კაცზე ნაკლები). 2001 წლიდან ინტენსიურად განიხილებოდა მათი გამსხვილების საკითხი, რომ თვითმმართველი ერთეულების მოსახლეობა, ძირითად შემთხვევაში, 8-12 ათასი გამხდარიყო, ხოლო გამონაკლის შემთხვევაში, მაღალმთიანობიდან გამომდინარე, უფრო მცირე. ამასთან, გეოგრაფიული და ინფრასტრუქტურული ფაქტორები (ერთ ხეობაში არსებული სოფლები, ერთი საგზაო მაგისტრალის გარეშემო არსებული მსგავსი პრობლემატიკის სოფლები და ა.შ.) იძლეოდა საშუალებას, რომ ბუნებრივად მომხდარიყო რესურსულად უფრო ძლიერი, შედარებით უფრო მსხვილი თემების (ანუ უფრო მეტი სოფლის გამაერთიანებელი) მუნიციპალიტეტების ჩამოყალიბება. პრინციპი კი არის შემდეგი: რაც უფრო პატარაა მუნიციპალიტეტი და, შესაბამისად, ახლოსაა მისი მართვის ორგანოები თავისი დასახლებების მოსახლეობასთან, მეტია დემოკრატიულობისა და ადეკვატურობის ხარისხი, მაგრამ მცირეა რესურსული პოტენციალი და ეკონომიკური ეფექტიანობა, ხოლო რაც უფრო დიდია მუნიციპალიტეტი, ადგილობრივი ხელისუფლების ადეკვატურობის ხარისხი იკლებს და იზრდება ეკონომიკური რესურსების კონცენტრაცია. შესაბამისად, ამოცანა იყო და არის ოქროს შუალედის მოძებნა, რასაკვირველია, ეფექტიანობისა და დემოკრატიულობის ფაქტორის უპირატესობის გათვალისწინებით. მაგალითად, ქალაქის და სოფლის, ან სხვადასხვა გეოგრაფიული მიმართულების მთის და ბარის სოფლების ერთად მოქცევა ადეკვატურობას და დემოკრატიულობას იმდენად ამცირებს, რომ თვითმმართველობის იდეიდან გამომდინარე, რესურსული სიძლიერე ამას ვერ აკომპენსირებს; ანუ ის წვრილი მუნიციპალიტეტები უნდა გამსხვილებულიყო გარკვეულ მინიმალურად აუცილებელ რაოდენობამდე. საქართველოს რეალობის გათვალისწინებით, სასოფლო ტიპის მუნიციპალიტეტებისათვის ეს, მინიმუმ, 5000 მოსახლეა შედარებით დაბალი სიმჭიდროვის ზონებში, ხოლო მაღალი სიმჭიდროვის ზონებში, შესაძლებელია, ეს მაჩვენებელი 8-12 ათასამდე ავიდეს. ამასთან, ამ მიდგომით, ქალაქებისა და დაბების (გარკვეული საზღვრების კორექტირებით) უდიდესი ნაწილი ინარჩუნებს დამოუკიდებელი მუნიციპალიტეტის სტატუსს. ამ მიდგომებისა და მუნიციპალიტეტების ახალი დიზაინის გააზრების ნაცვლად, სადაც დემოკრატიულობისა და რესურსული უზრუნველყოფის ფაქტორები იქნებოდა დაბალანსებული, 2006 წელს „ნაციონალურმა მოძრაობამ“ უბრალოდ გააუქმა ეს 1000-მდე თვითმმართველი ერთეული და საბჭოთა პერიოდიდან შემორჩენილი რაიონები აქცია მუნიციპალიტეტებად. ამ მიდგომით ერთნაირად გაუქმდა და მხოლოდ გეოგრაფიულ ელემენტად დარჩა 500-კაციანი თემიც, 10000-იანი სოფელიც და 60 000-იანი ქალაქიც – ყველა მოექცა ახალ მუნიციპალიტეტებში. 2014 წლის ამოცანა იყო, რომ 2006 წელს გადადგმული მცდარი ნაბიჯების გამოსწორება ეტაპობრივად დაწყებულიყო, რაც გულისხმობდა, ერთი მხრივ, დემოკრატიულობისა და ადეკვატურობის, მეორე მხრივ კი, რესურსული უზრუნველყოფის დაბალანსებულად გათვალისწინებას, თვითმმართველობის იდეის უპირატესობით, რადგან ნებისიერ სხვა ლოგიკას მივყავართ იმასთან, რომ მთელი საქართველო ერთი მუნიციპალიტეტი რომ იყოს, რესურსულად თვითკმარი ყველაზე მეტად ის იქნება და ა.შ. შესაბამისად, ამჟამად საუბარი 2014 წელს გადადგმულ მხოლოდ საწყის ნაბიჯებზე, რომ ეს მცდარი ან ხარვეზიანი იყო, ნიშნავს მხოლოდ ერთს – მიდგომა, რომელიც საბჭოთა რაიონების, ან „ნაციონალური მოძრაობის“ მიერ ამ რაიონების ტრანსფორმაციით მიღებული მუნიციპალიტეტების პრინციპიდან გადახვევას და ბუნებრიობისკენ დაბრუნებას გულისხმობს, უბრალოდ, მცდარია რაიმე ურბანისტული ან თვითმმართველობის იდეით გამაგრებული დასაბუთების გარეშე.
- საქართველოს და მსოფლიო რეალობა ადასტურებს, რომ ურბანიზაციის დონე უშუალოდ უკავშირდება ადამიანთა ცხოვრების დონეს. ამ თვალსაზრისით, საქართველო მსოფლიოში 139-ე ადგილზეა ურბანიზაციის დონით, პრაქტიკულად, მოსახლეობის მესამედზე მეტი ცხოვრობს დედაქალაქში. ქვეყნის განვითარება ბუნებრივად უნდა აისახოს ურბანიზაციის ზრდაზე, ოღონდ აქ არის ორი სცენარი: 1. ქვეყნის შემდგომი ურბანიზაცია შესაძლოა ძირითადად დედაქალაქის და 2-3 ქალაქის კიდევ უფრო ზრდაში გამოიხატოს. ეს ნიშნავს, რომ დანარჩენ საქართველოში შიდა მიგრაცია კიდევ უფრო გაიზრდება, ხოლო მოსახლეობის სიმჭიდროვე კიდევ უფრო შემცირედება. მეორე გზა, რომ ეს ნეგატიური ტენდენცია შეჩერდეს და, ამასთან, ქართულმა სოფელმა, როგორც მნიშვნელოვანმა ისტორიულ-კულტურულმა ფენომენმა, კვდომა არ დაიწყოს (მითუმეტეს, მაღალმთიან ზონებში), არის პატარა და საშუალო ურბანიზებული, ქალაქური ტიპის დასახლებების რაოდენობის არსებითი ზრდა და განფენილობა ქვეყნის მთელ ტერიტორიაზე. შესაბამისად, ეს ნიშნავს უკვე არსებული, მეტ-ნაკლებად ურბანიზებული დასახლებების, ანუ ქალაქების, შემდგომ ურბანულ განვითარებასა და გაძლიერებას, აგრეთვე, შედარებით მსხვილი, გეოგრაფიულად ან ინფრასტრუქტურულად საკვანძო სასოფლო და სადაბო დასახლებების ეტაპობრივად ურბანიზაციას და ახალი მიზიდულობის ცენტრების შექმნას. სწორედ ამ იდეას ეფუძნებოდა რეფორმის ხაზი, რომლითაც, მაგალითად, თელავის ერთიანი მუნიციპალიტეტის ნაცვლად, ჩამოყალიბდებოდა ქალაქ თელავის მუნიციპალიტეტი, იყალთოს მუნიციპალიტეტი, წინანდლის მუნიციპალიტეტი და ნაფარეულის მუნიციპალიტეტი. ეს ნიშნავს, რომ თელავს ეყოლებოდა საკუთარი საკრებულო და მერი, ექნებოდა ბიჯეტი, ქონება და ორიენტირებული იქნებოდა ქალაქის შემდგომ ურბანულ განვითარებაზე, ხოლო დანარჩენი სამი მუნიციპალიტეტი, რომელთაგან თითოეული ერთიან გეოგრაფიულ-ინფრასტრუქტურულ არეალში მყოფი სოფლების ერთობლიობას წარმოადგენს, ამ სოფლების განვითარებაზე ორიენტირებული, მოსახლეობასთან ახლოს მყოფი საკრებულოთი და გამგებლით, ბიუჯეტითა და ქონებით აღჭურვილი იქნებოდა. პერსპექტივაში, იყალთოს, წინანდალს და ნაფარეულს, როგორც ადმინისტრაციულ ცენტრებს, შესაბამისი პოლიტიკის არსებობის შემთხვევაში, ჩამოაყალიბებდა ახალ მიზიდულობის ცენტრებად, მათი შემდგომი ურბანიზაციის პერსპექტივით. შესაბამისად, ამ მცირე მუნიციპალიტეტებში, ახალი ადმინისტრაციული ცენტრის სახით, შეიქმნებოდა შიდა მიგრაციის პირველადი ფილტრი, რომელიც ადგილობრივი მცხოვრებისთვის ახლოს იქნებოდა. ანუ, ფაქტობრივად, საცხოვრებელი ადგილის შეუცვლელად, მიახლოვდებოდა მასთან ურბანიზაცია და შესაბამისი შესაძლებლობები. უპერსპექტივობისა და პერიფერიულობის განცდა შიდა მიგრაციის მთავარი მიზეზია. წარმოვიდგინოთ, რომ არ არსებობდეს ყაზბეგის მუნიციპალიტეტი და ის დუშეთის ნაწილი იყოს, ყაზბეგის მუნიციპალიტეტის სოფლები არსებითად უფრო პერიფერიული იქნებოდა მრავალი თვალსაზრისით. მეორე მხრივ, წარმოვიდგინოთ, რომ გვაქვს ბარისახოს მუნიციპალიტეტი, ბარისახოს გარშემო არსებული სოფლების მოსახლეობისათვის არსებითად შემცირდებოდა პერიფერიულობის განცდა. ყოველივე ეს კი უშუალოდ ისახება ადგილობრივ განვითარებაზე და შიდა მიგრაციული ნაკადების შემცირებაზე.
აღნიშნულის გათვალისწინებით, იმის ნაცვლად, რომ გავაგრძელოთ მუნიციპალიტეტების შემდგომი ეტაპობრივი ოპტიმიზაცია, არსებული ქალაქებისთვის თვითმმართველი ერთეულის სტატუსის გაუქმება ცალსახად უკან გადადგმული ნაბიჯია. ამ პირობებში, რაიმე ორხელისუფლებიანობაზე საუბარი გაყოფილ მუნიციპალიტეტებში ან არაკომპეტენტურობაა, ან შეგნებული ტყუილი, რადგან ის, რომ ერთ ქალაქში სხედან გამგებელი და მერი, მხოლოდ იმის ბრალია, რომ რეფორმის 2014 წლის საწყისი ნაბიჯი არ იქნა ბოლომდე მიყვანილი და იგეგმებოდა 2017 წლის არჩევნებამდე. თემისა და ქალაქის ადგილობრივი ხელისუფლებების ერთ ქალაქში ყოფნა არანაირ დუბლირებას არ წარმოადგენს, რადგან სრულიად სხვადასხვა ტერიტორიის მქონე და სხვადასხვა იურიდიული პირების ხელმძღვანელები არიან.
- არასწორია იმის მტკიცება, რომ თვითმმართველობებში ადმინისტრაციული ხარჯების ზრდას მუნიციპალიტეტის რაოდენობის ზრდით არის განპირობებული. დღესდღეობით, იმდენად გაბერილია შტატების რაოდენობა, შესაბამისი ჩარჩოების შექმნის პირობებში, 71-ის ნაცვლად 200 მუნიციპალიტეტიც რომ გვქონდეს, შესაძლებელია, რომ მოხელეთა გადანაწილებით შტატების რაოდენობა არ გაიზარდოს. 2014 წლის ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსში ჩაიდო სპეციალური ფორმულა, რითაც თითოეული მუნიციპალიტეტისთვის ისაზღვრება შტატების მაქსიმალური რაოდენობა. სამწუხაროდ, ფორმულის თავდაპირველი ვერსია, გარკვეული პოლიტიკური ინტერესების გამო, ორჯერ შერბილდა და ამან მუნიციპალიტეტების მოხელეთა ჯამური საშტატო რაოდენობა თითქმის 4000 ერთეულით გაზარდა. შესაბამისად, თუ ადმინისტრაციულ ხარჯებში ხელისუფლებას რაიმე ეკონომიის გაკეთება სურს, ამ ფორმულის გამკაცრებასა და თავდაპირველი ფორმულის ამოქმედებაზე უნდა საუბრობდეს.
რაც შეეხება გრძლევადიან ხედვას, თუ ფორმულა, ძირითადად, მოსახლეობის რაოდენობაზე იქნება დაფუძნებული, მუნიციპალიტეტების რაოდენობის ზრდა (როგორც ქალაქების ცალკე მუნიციპალიტეტებად არსებობა, ისე ახალი, მცირე სასოფლო მუნიციპალიტეტების ფორმირება) არ აისახება მუნიციპალიტეტების ჯამური საშტატო რიცხოვნების ზრდაზე, ზოგიერთ შემთხვევაში კი შემცირდება კიდეც. ამის დასაბუთება შესაძლებელია რიცხვებითაც.
რაც შეეხება მუნიციპალურ ა(ა)იპ-ებს, აქ, ძირითადად, წილი მოდის საბავშვო ბაღებსა და დასუფთავების ა(ა)იპ-ებზე. საბავშვო ბაღებზე სკოლამდელი აღზრდის ახალი კანონის (რომელიც ოქტომბერში ამოქმედდება) შესაბამისად, შესაძლებელია იმგვარად დარეგულირდეს, რომ ამ სექტორში დასაქმებულთა რაოდენობა არანაირად არ იყოს დაკავშირებული მუნიციპალიტეტთა რაოდენობასთან. დასუფთავებისა და სხვა სფეროების ა(ა)იპ-ებშიც, შესაბამისად, არსებობს ოპტიმიზაციის სამი გზა: აუთსორსინგი, სტანდარტების დადგენა, ინტერმუნიციპალური თანამშრომლობა. ანუ, აქაც შესაძლებელია ისეთი ტიპის ღონისძიებების გატარება, რომლითაც ა(ა)იპ-ებში დასაქმებულთა რაოდენობა არ იქნება უშუალოდ დაკავშირებული მუნიციპალიტეტთა რაოდენობასთან. ამ შემთხვევაშიც, ზოგადი პრობლემა უფრო დიდია, ვიდრე მუნიციპალუიტეტების რაოდენობა და მისგან გამომდინარე, შტატების გაბერვა. რაც შეესება ამჟამად ამ კონკრეტული 7 ქალაქის სტატუსის გაუქმებას, აქ ეკონომია იქნება მაქსიმუმ 5,5 მილიონი ლარი იმ პირობებში, თუ 500-მდე მოხელეს 2017 წლის არჩევნების შემდეგ სახლში გავუშვებთ, რაც ნაკლებად რეალისტურია.
- რაც უდრო დიდია მუნიციპალიტეტი, მით უფრო ძნელია მისი სახელისუფლო ორგანოების გადაწყვეტილებასა და ბიუჯეტში მაქსიმალურად ადეკვატურად იყოს წარმოდგენილი სხვადასხვა დასახლების პრიორიტეტული საჭიროებები. არაადეკვატურობა კიდევ უფრო იზრდება, როდესაც მუნციპალიტეტში წარმოდგენილები არიან ქალაქი და სოფლები, ბარის სოფლები და მთის სოფლები, ზღვისპირა სოფლები და მთის სოფლები, მუნიციპალიტეტში რამდენიმე ურბანიზებული დასახლება (დაბა და ქალაქი) და ა.შ. რაც უფრო დიდია მუნიციპალიტეტი, მით უფრო იკარგება თვითმმართველობის იდეა, ის იყოს ადგილობრივი მოსახლეობის პრობლემებისა და საჭიროებების მიმართ ადეკვატური. შესაბამისად (ცალკეული გამონაკლისი ქვეყნების გარდა), როდესაც მუნიციპალიტეტების გამსხვილებაზეა საუბარი, მათ შორის, ევროპაში, ხდება მის აუცილებელ მინიმუმამდე გამსხვილება. რადგან დღეისათვის ყველაზე მცირე მუნიციპალიტეტებში – ამბროლაურში, ყაზბეგში, ასპინძაში ამ სერვისების მიწოდებასა და სხვა, უფრო მსხვილ მუნიციპალიტეტებს შორის სერვისების მიწოდების შესაძლებლობებს შორის არსებითი სხვაობა არ ფიქსირდება. მუნიციპალიტეტების გამსხვილებისკენ ვექტორი, უმეტესად, ადეკვატურობისა და ადგილობრივი დემოკრატიის ხარისხის შემცირებისკენაა მიმართული და არა – ეკონომიკური ეფექტურობის ზრდაზე.
- ქვეყნისთვის მნიშვნელოვანი ამოცანაა მუნიციპალიტეტების განსხვავებული პოტენციალისა და, შესაბამისად, განსხვავებული ხარჯვითი შესაძლებლობების გათანაბრება. ჰორიზონტალური გათანაბრებისთვის სამი უმთავრესი ინსტრუმენტი შეიძლება იქნეს გამოყენებული: 1. მუნიციპალიტეტების ტერიტორიული დიზაინი იძლევა თავისთავად განსხვავებების მკაფიო იდენტიფიცირების საშუალებას და გათანაბრებისთვის შესაბამის სურათს. 2. მუნიციპალიტეტებისთვის გადაცემული გადასახადის სახეობები და გადასახადების გადახდის პრინციპი ხელს უწყობს ფისკალურ გათანაბრებას. 3 გათანაბრებითი ტრანსფერი, ანუ ერთიანი გათანაბრებითი ფონდის შექმნა ცენტრალურ დონეზე და სპეციალური ფორმულით მისი განაწილება მუნიციპალურ ბიუჯეტებს შორის. ჩვენ სიტუაციაში არც ერთი ეს ინსტრუმენტი ეფექტურად არ მუშაობს. ტერიტორიული მოწყობის თვალსაზრისით, მაგალითად, ჩვენ გვაქვს დუშეთის მუნიციპალიტეტი, რომლის შემადგენლობაში შედის ურბანიზებული დასახლება დუშეთი; ნაწილობრივ ურბანიზებულები – ფასანაური, ჟინვალი; ბარის მდიდარი სოფლები (მაგალითად, ჭოპორტი) და მთის სოფლები ფშავ-ხევსურეთის სოფლების სახით. ანუ თავად ამ მუნიციპალიტეტეშია ბევრი რამ გასათანაბრებელი პოლიტიკის ობიექტი. ამ დროს კი, ჩვენი გათანაბრებითი პოლიტიკა ამ, თავისთავად გასათანაბერებელი დასახლებების ერთობლიობას, ანუ ერთიან მუნიციპალიტეტსა და სხვა – მაგალითად, ფოთისა და ქუთაისის გათანაბრებას ფორმულებში ასახავს, რაც აბსოლუტურად არაადეკვატურ შედეგებს იძლევა. ეს მაშინ, როცა ქალაქების ცალკე მუნიციპალიტეტებად გამოყოფა, ნაწილობრივ ურბანიზებული, შედრებით მსხვილი სოფლების ჯგუფი თუ შედარებით დაბალი სიმჭიდროვის მაღალმთიანი სოფლების ჯგუფების სხვადასხვა მუნიციპალიტეტში გაერთიანება არსებითად ეფექტურს ხდის გათანაბრებით პოლიტიკას, რადგან შესაძლებელია, სხვადასხვა ტიპის მუნიციპალიტეტებისათვის განსხვავებული ფორმულებიც კი იყოს გამოყენებული.
- ევროპაში მუნიციპალიტეტების საშუალო მოსახლეობა დაახლეობით 6700-ია, საქარველოში კი თითქმის 10-ჯერ მეტია და 60 000-ს აღემატება. საქართველო, ამ მაჩვენებლით, ევროპაში მეორე ადგილზეა. ამასთან, დიდმუნიციპალიტეტებიანი ქვეყნების უმრავლესობა ჩრდილოურია. ევროპული ქვეყნების აბსოლუტური უმრავლესობაში, რომლებიც სამხრეთულია, ორიენტირებულია სოფლის, როგორც ფენომენის შენარჩუნებაზე, საქართველოს მსგავსად, მაღალმთიანია, მცირე მუნიციპალიტეტებითაა წარმოდგენილი (მაგ: ავსტრია, შვეიცარია, საფრანგეთი, იტალია და და ა.შ.)
- კვლევები ადასტურებს, რომ რაც უფრო მცირეა მუნიციპალიტეტი, მით უფრო მაღალია მოქალაქეთა ჩართულობა, რაც რაოდენობრივად კარგად აისახება ადგილობრივ არჩევნებზე საარჩევო აქტივობაში. გაუგებარია 7 ქალაქის სტატუსის გაუქმების არგუმენტად იმის მოყვანა, თითქოს მოქალაქეთა ჩართულობა არ გაზრდილა. ყველა უცხოური კვლევა აჩვენებს, რომ მუნიციპალიტეტების საქმიანობაში მოსახლეობის ჩართულობა ობიექტური გარემოებების გამო ბუნებრივად უფრო მაღალია, რაც უფრო მცირეა მუნიციპალიტეტი. შესაბამისად, კარგი მმართველობა ინფრასტრუქტურაზე დახარჯული ფინანსური რესურსების მოცულობით კი არ იზომება, არამედ რამდენად მიიღება კონკრეტული საბიუჯეტო გადაწყვეტილებები მოსახლეობის თანამონაწილეობით და მათი საჭიროებების ასახვის ხარისხით. ეს რომ ასე არ იყოს მაშინ თვითმმართველობის აუცილებლობა საერთოდ არ იქნებოდა საჭირო და გზები, წყლის სისტემები და სხვა ყველაფერი ცენტრალიზებულად გაკეთდებოდა.
- არგუმენტებად ისიც ითქვა, თითქოს 2014 წელს ცვლილებები იყო ხელოვნური. ეს რას ნიშნავს: ქალაქი ზუგდიდი რომ ქალაქია და სოფლები: რუხი, კოკი, კახათი, ცაიში და ა.შ. არის სოფლები, – ეს არის „ხელოვნურობა“ და საბჭოთა პერიოდში შექმნილი რაიონები არის „ბუნებრიობა“? პირიქით, რეფორმა სწორედ ბუნებრიობას აბრუნებს, როდესაც ქალაქი როგორც ერთიანი მექანიზმი, იქნება ცალკე მუნიციპალიტეტი. სასოფლო დასახლეების ერთობლიობები კი სასოფლო ტიპის მუნიციპალიტეტებად ფორმირდებიან. ანუ, ახალი ტერიტორიული დიზაინი სწორედ ბუნებრიობბიდან უნდა ამოვიდეს და არა რამდენიმე ათეული წლის განმავლობაში საბჭოთა პერიოდში ფორმირებული რაიონების „ღრმა“ ისტორიული საფუძვლების აღქმიდან. პრაქტიკული თვალსაზრისით კი, საბჭოთა ტერიტორიულმა მოწყობამ, შედეგები იმავე საბჭოთა პერიოდში აჩვენა. რაც უფრო შორს იყო ადმინისტრაციული ცენტრიდან დასახლება მით უფრო ცუდი ინფრასტრუქტურა იყო იქ და სერვისების მიწოდების დაბალი ხარისხი. ამის დანახვა ეხლაც კი შეიძლება, დღეს იმ ზონებს, რომლებშიც ყველაზე მეტ ტურისტულ პოტენციალს ვხედავთ, ყველაზე ცუდი ინფრასტრუქტურაა (ფშავი, ხევსურეთი, თუშეთი, რაჭა და ა.შ.). ანუ, რაც უფრო მეტი მიზიდულობის ცენტრი იქნება, მით უფრო შემცირდება ჯამში დასახლებების პერიფერიულობის ხარისხი და, შესაბამისად, შიდა მიგრაციის მასშტაბები.
- ქვეყანას არა აქვს სივრცითი მოწყობის გეგმა. ხოლო სივრცითი გეგმა, რომელიც ქალაქების განვითარებას, ახალი მიზიდულობის ცენტრების გაჩენას, ურბანიზაციის პროცესს და სხვა სოციალურ-ეკონომიკურ რეალობებს არ გაითვლისწინებს, არანაირად არ იქნება ქვეყნის განვითარების ინტერესებზე ორიენტირებული. შესაბამისად, სივრცითი მოწყობის გეგმა აუცილებლად განაპირობებს მუნიციპალიტეტების ტერიტორიულ დიზაინში ცვლილებების შეტანას სწორედ იმ მიმართულებით, რა მიმართულებითაც დაიწყო ცვლილებები 2014 წელს. ამ პირობებში უკან სვლა არა მარტო მუნიციპალური განვითარების კუთხითაა დამაზიანებელი, არამედ ქვეყნის სივრცითო მოწყობის ინტერესებიდან გამომდინარეც. აქ ალტერნატივა ასეთია: ან ქვეყანა წავა ძირითადად მხოლოდ თბილისის, შედარებით ნაკლებად – ბათუმის, ქუთაისის ფოთის და ა.შ. (მაქსიმუმ 6-7) ქალაქის განვითარების გზით, ან მთელი საქართველოს თანაბარი განვითარების და პერიფერიული დასახლებებში უპერსპექტივობის დამარცხებისა და განვითარების იმპოლსების შექმნის გზით. თუ სივრცითი მოწყობის ახალი სქემა მეორე გზას აირჩევს, უნდა გაგრძლედეს დაწყებული რეფორმა.
- ევროპული განვითარება აჩვენებს, რომ მოქალაქის საჯარო ხელისუფლებასთან ურთიერთობის 80% მოდის მუნიციპალურ ხელისუფლებაზე. გამჭირვალობა, საჯაროობა, მოქალაქეთა ინტერესების ასახვა გადაწყვეტილებებში, ბიუჯეტის ხარჯვის ეფექტიანობა და ა.შ. გაცილებით მეტად მიიღწევა ადგილებზე მაღალი სამოქალაქო კონტროლით, ვიდრე ვერტიკალური მრავალკასკადიანი კონტროლის სისტემების შექმნისას. სამოქალაქო მონაწილეობა კი სწორედ მცირე მუნიციპალიტეტებშია ეფექტური. ქუთაისს რომ თერჯოლა მივუერთოთ, ან ფოთს – ხობი, ამით მუნიციპალური ხელისუფების სამოქალაქო კონტროლი და იმ მოქალაქეთა პროცენტული წილი, ვის საჭიროებებესაც ეხმიანება ეს ხელისუფლება, არ იზრდება, პირიქით – შემცირდება. ეს არ ნიშნავს, რომ საქართველოში არსებულ 3700 მდე დასახლება ცალკე მუნიციპალიტეტი უნდა იყოს. ეს არც იმას ნიშნავს, რომ 1000 მდე ყოფილ (2006 წლამდე) არსებულ თემში ყველგან მუნიციპალიტეტი უნდა იყოს, მაშინ როდესაც ამ თემების 80 % ში მოსახლეოაბ 3000-ზე ნაკლებია. ეს ნიშნავს, რომ ქალაქები უნდა იყოს თვითმმართველები და სასოფლო თემები გარკვეულწილად გამსხვილებულები, რომ სამოქალაქო კონტროლიც მუნიციპალური ადმინისტრაციისგან შორს არ იყოს და ქმედუნარიანობაც ჰქონდეს, მოსახლეობის რაოდენობის და სხვა რესურსების გათვალსიწინებით. ამ ხედვით, ამ 7 ქალაქის გარდა, თვითმმართველი ერთეულის სტატუსი სხვა ქალაქებსაც უნდა მინიჭებოდა, რაც 2013 წელს პოლიტიკური გადაწყვეტილებით შემდგომი ეტაპისთვის გადაიდო. თვითმმართველი ქალაქები უნდა იყოს ჭიათურა, ზესტაფონი, ქობულეთი, სამტრედია, ხაშური, სენაკი, წყალტუბო და ა.შ. ხოლო სასოფლო მუნიციპალიტეტების რამდენიმე ძველი თემის გაერთიანების შედეგად შესაძლებელია გვქონდეს მუნიციპალიტეტები, მაგალითად: იყალთოს, წინანდლის, ნაფარეულის, ძეგვის, საგურამოს, მუხრანის, ატენის, ვარიანის, კარალეთის, მეჯვრისხევის, შავშვების, აწყურის, ვალეს, წყრუთის, ანაკლიის, კაახათის, რუხის, ცაიშის, ნატანების, შემოქმედის, ლიხაურის, ბახვის და ა.შ. 2013-2017 წლებში მუნიციპალურ ინფრასტრუქტურაზე 1,5 მილიაარდი ლარი დაიხარჯა. აქედან 300 მლნ ლარი რომ ფოკუსირებულად ამ ახალ, დაახლოებით 25 ადმინისიტრაციულ ერთეულზე ფოკუსირებულიყო სრულიად სხვა სურათი გევქნებოდა. ეს 5 წელი დავკარგეთ იმის გამო რომ 2014-ში დაგეგმილი ნაბიჯი მხოლოდ ნაწილობრივ გადავდგით. და ეხლა მიღწეულისგან უკან დახევით კიდევ უფრო ბევრი წელი უნდა დავკარგოთ.
ამ ხედვებში კონსერვატორული იდეოლოგიის წარმომადგენლებისთვის მთვარი ფასეულობა შიდა მიგარაციის შემცირება, სოფლის შენარჩუნება, საზღვრისპირა რეგიონების განვითარება, მოსახლეობის სიმჭიდროვის შემცირების შემდგომი არდაშვებაა. სოციალისტური იდოლოგიის წარმომადგენლებისთვის უფრო მცირე მუნიციპალიტეტი უფრო ხალხოსნურია და მოსახლეობის უფრო დიდი ნაწილის ინტერესების და მოსაზრებები ფიქსირდება მუნიციპალურ გადაწყვეტილებებეში. ლიბერალური იდეოლოგიის წარმოამდგენლ;ებისთვის თუნდაც მცირე საჯარო ფინანსების ეფექტიანად დახარჯვა არის უმთავრესი ამოცანა. ეფექტიანობა კი მინისტრების გემოვნებით არ იზომება, არამედ იმით, თუ როგორ ზეგავლენას ახდენს ეთითოეული მოქალაქის ყოფა-ცხოვრებაზე. რაც უფრო შორსაა ხელისუფლება მით ნაკლები იცის ინდივიდის ყოფაზე, და, შესაბამისად, ნაკლებად იქმნება განვითარების მიკროგარემო, ვთქვათ, სოფლებში – სხვა და ქალაქებში – სხვა. ამის საწინააღმდეგო მწირი არგუმენტები მხოლოდ კომუნისტების (ბოლშევიკური) და ლიბერტარიანელების (ანარქოკაპიტალისტების) იდეოლოგიის წარმომადგენლებს აქვთ, მათი ხედვების ზოგადი კონტექსტიდან გამომდინარე.
არაარგუმენტირებულად და ხედვის გარეშე, პროცედურული დარღვევებით, სუბიექტურ გადაწყვეტილებებზე დაყრდნობით პარლამენტამდე მიაღწია გადაწყვეტილებამ, ფაქტობრივად, 7 თვითმმართველი ქალაქის სტატუსის გაუქმებისა და სათემო მუნიციპალიტეტთან მათი შეერთების შესახებ. ბოლო სიტყვა პარლამენტზეა. პარლამენტის თითოეული წევრი კენჭისყრამდე კარგად უნდა დაფიქრდეს, რას ნიშნავს მისი გადაწყვეტილება საქართველოს მომავლისთვის, წაადგება თუ არა ქვეყანას ცალკეული სუბიექტური აკვიატებებისთვის მის მიერ მიცემული ხმა, თუ პირიქით. სულ მცირე იმაზე დაფიქრება ღირს პარლამენტის წევრებისთვის, რომ ამ მნიშნელოვანი საკითხების განხილვას გაცილებით მეტი დრო სჭირდება ვიდრე 3-4 თვეა და მთავრობიდან მიღებული 4-5 სუსტი და ფაქტობრივად მცდარი არგუმენტის საფუძველზე გადაწყვეტილების მიღება რამდენად მიუღებელია.
ავტორი: თენგიზ შერგელაშვილი
