ავტორი: რუსა მაჩაიძე
„რეგიონებში წყალმომარაგების პრობლემა ჯერ კიდევ მოუგვარებელი და გადაუჭრელია. დაგეგმილი გვაქვს, რომ ყველა მუნიციპალიტეტში მომდევნო 3 წელიწადში წყალმომარაგების პროექტი დასრულდეს და 24- საათიანი წყალმომარაგება უნდა მიეწოდოს ყველა მუნიციპალიტეტს. აღნიშნული პროექტი დაახლოებით 350 მილიონი ლარით დაფინანსდება და 2025 წელს ყველა ქალაქს 24 საათიანი წყალი ექნება“, – ეს განცხადება პრემიერმინისტრმა ირაკლი ღარიბაშვილმა გუშინ მთავრობის სხდომაზე გააკეთა. ამგვარი დაპირება ქართული ოცნების პრემიერმინისტრებისგან სისტემატურად ისმის, სახელდება კონკრეტული ვადებიც, კონკრეტულ თანხებთან და იმ ქალაქებთან ერთად, რომლებსაც წყალმომარაგების პრობლემა უნდა გადაუწყდეთ, მაგრამ, დახარჯული მრავალი ათეული მილიონის მიუხედავად, საქართველოს მუნიციპალიტეტებში მცხოვრებ მოსახლეობას პრობლემა არ უგვარდება.
მოსახლეობის წყლით სისტემური მომარაგების საკითხი ორმაგად საინტერესოა, რადგან, ერთი მხრივ, გამოკვეთს საჯარო სერვისებით უზრუნველყოფის პრობლემებს. ეს არსებითია იმ თვალსაზრისითაც, რომ ეხება ადამიანის ჯანმრთელობას. მეორე მხრივ კი, ცხადყოფს თვითმმართველობის მნიშვნელობას და იმ ხარვეზებს, რაც შეიძლება მოიტანოს სანახევრო რეფორმებმა, თუ არასათანადო პოლიტიკურმა გააწყვეტილებებმა. შესაბამისად, საკითხის შესწავლისას გამოიკვეთა, რომ:
- ინსტიტუციურად დაულაგებელი სისტემის პირობებში მოსახლეობისთვის ძალიან მნიშვნელოვანი პრობლემების მოგვარებისთვის ქმედითი ინსტრუმენტები არ არსებობს;
- ხელისუფლება ორიენტირებულია კონკრეტულ პროექტებზე და არა – სისტემის შექმნაზე, რაც უზრუნველყოფდა საჯარო სერვისების სისტემურობას და გაამარტივებდა პრობლემების გადაწყვეტას;
- არ არის გააზრებული ისეთი მნიშვნელოვანი სერვისის უზრუნველყოფა, როგორიც არის წყლით მომარაგება;
- ამ კონკრეტულ საკითხში თვითმმართველობის როლი არის გადამწყვეტი, მაგრამ არა აქვს ინსტრუმენტები;
- სამართლებრივი ლუფტის გამო, პრობლემის გადაწყვეტა ვერ ხერხდება, რადგანაც საკითხი ბრუნავს წრეზე და შედეგად, მოსახლეობის დიდ ნაწილს ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს სერვისზე ხელი არ მიუწვდება;
- კონკრეტული სერვისის უზრუნველყოფის საკითხი ნათლად კვეთს საქართველოში თვითმმართველობის პრობლემას, რაც პირველ რიგში, უკავშირდება უფლებებისა და ინსტრუმენტების ნაკლებობას. ანუ, როდესაც ადგილობრივი ყოფითი პრობლემაც კი ცენტრალიზებულად უნდა მოგვარდეს. ეს კი ქვეყნის დემოკრატიზაციაზე ახდენს გავლენას.
საქართველოს მოსახლეობის წყლით უზრუნველყოფა დღემდე პრობლემაა – დიდი ქალაქების გარდა, ფაქტობრივად, არ ხდება მოსახლეობისთვის წყლის სისტემური მიწოდება. კანონმდებლობით, ეს არის ადგილობრივი თვითმმართველობის ვალდებულება, მაგრამ მათ ამ კომპეტენციის განხორციელების ბერკეტები არ გააჩნიათ, რაც საკანონდებლო ვაკუუმით არის განპირობებული და რაც მთავარია, უკავშირდება თვითმმართველობების უფლებების და რესურსების სიმცირეს იმისათვის, რომ ადგილობრივი პრობლემები თავად მოაგვაროს. არადა, ეს არის საქართველო–ევროკავშირის ასოცირების შეთანხმების ერთ-ერთი საკითხი, რაც ასევე დღემდე ვერ სრულდება.
საქართველო–ევროკავშირის ასოცირების შეათანხმებით და მისი დღის წესრიგით განსაზღვრულია საქართველოს ვალდებულებები წყალმომარაგების და წყალარინების სფეროში (თუმცა, ასოცირების შეთანხმებისა და მისი დღის წესრიგი საქართველოს მთავრობის სამოქმედო გეგმებში არასათანადოდაა წარმოდგენილი).
ამ საკითხზე განსაკუთრებული ყურადღება გამახვილებულია, აგრეთვე, ევროპის საბჭოს ადგილობრივ და რეგიონულ ხელისუფლებათა კონგრესის 2018 წლის ანგარიშში (CG35, 2018), სადაც, კომპეტენციების გამიჯვნის საკანონმდებლო პრობლემებზე მითითებისას, ერთადერთი განსაკუთრებულად სწორედ წყალმომარაგების სფეროა აღნიშნული.
ამასთან, ევროკავშირის 10-მდე დირექტივა და რეგულაცია არსებობს, რომელთა საქართველოს კანონმდებლობასა და პრაქტიკაში დანერგვის გარეშე, ამ სექტორში ევროკავშირის სტანდარტებთან მიახლოება შეუძლებელია (დირექტივები – 91/676/EEC; 98/15/EC; 91/271/EEC; REGULATION 1999/2003; 2000/60/EC; 2007/60/EC; 98/83/EC; 2008/56/EC).
არსებული მდგომარეობა
წყლით მომარაგება მოიცავს, როგორც სასმელი, ისე ტექნიკური წყლით უზრუნველყოფას სტანდარტების შესაბამისად. ამისათვის საქართველოს კარგი რესურსები აქვს. 2018 წლის მონაცემებით, მიწისქვეშა მტკნარი წყლების ბუნებრივი რესურსების უდიდესი ნაწილი – 95% (571,7 მ3/წმ – 49,4 მლნ. მ3/დღ.ღ.) სასმელად ვარგისია. ეს კი მთლიანი წყლის რესურსების 70%-მდეა. დამტკიცებული მარაგების გათვალისწინებით, ერთ სულ მოსახლეზე დღეღამეში მოდის 2,2 მ3 სასმელი წყალი. ბუნებრივი რესურსების გამოყენების შესაძლებლობა 2,5-ჯერ აღემატება მის პერსპექტიულ მოთხოვნილებას (მოსახლეობის 5 მლნ-მდე გაზრდისას)[i].
მიუხედავად ამ დიდი მარაგისა, მოსახლეობის დიდ ნაწილს თავად უწევს სასმელი წყლის მოპოვება. ამავე მონაცემებით, ქვეყნის ქალაქების მოსახლეობის 5% და სოფლის მოსახლეობის 65% სასმელ წყალს დამოუკიდებლად მოიპოვებს და, ძირითადად, იყენებს მიწისქვეშა წყლებს (ჭები, წყაროები და ა.შ.).
სტატისტიკის ეროვნული სამსახურის ბოლო მონაცემებით, სასმელი წყლის მიწოდების სისტემით (The water supply system installed in the dwelling) დაფარვის მაჩვენებელი ქვეყნის მასშტაბით 73%-ზე ცოტა მეტია. თუმცა, ამ საშუალო მაჩვენებელს მაღლა სწევს თბილისის მონაცემები. თბილისის გარეშე, დანარჩენი რეგიონების დაფარვის მაჩვენებელი 56%-ია. ამასთან, წყლის ინფრასტრუქტურის საოჯახო მეურნეობამდე მიყვანა არ გულისხმობს ყველასთვის 24-საათიან მომარაგებას, ბევრ დასახლებაში წყლის მიწოდება ხდება გარკვეული საათების განმავლობაში. პრობლემებია სასმელი წყლის ხარისხშიც, განსაკუთრებით, ცუდი კლიმატური პირობებისას.
კიდევ უფრო დაბალია წყალარინების სისტემებით დაფარვის მაჩვენებელი. წყალარინების სისტემაზე მიერთებული საოჯახო მეურნეობების წილი არის 49%. აქაც საშუალო მაჩვენებლის ზრდაზე დადებით ზეგავლენას ახდენს თბილისის მაჩვენებელი, რომლის გარეშე ეს მაჩვენებელი 20%-ს არ აღემატება და რაც მთავარია, რამდენიმე მსხვილ ქალაქზე მოდის, სასოფლო ტიპის დასახლებების 95%-ზე მეტში არანაირი წყალარინებსი სისტემა არ არის.
ქვეყნის მოსახლეობის სასმელ-სამეურნეო წყალმომარაგების წყაროებად გამოყენებულია როგორც მიწისქვეშა, ასევე ზედაპირული წყლები. მიწისქვეშა მტკნარი წყლების ბუნებრივი რესურსების უდიდესი ნაწილი – 95% (571,7 მ 3 /წმ – 49,4 მლნ. მ 3 /დღ.ღ.) სასმელი წყლებია. მათი საერთო რაოდენობის 63,4% – (362,5 მ 3 /წმ) მოდის დასავლეთ საქართველოზე, 24,1% – (137,9 მ 3 /წმ) აღმოსავლეთ საქართველოზე, ხოლო 12,5% – (71,3 მ 3 /წმ) კი – სამხრეთ საქართველოზე.
საქართველოში მიწისქვეშა მტკნარი წყლები წარმოადგენს სასმელად ვარგისი უმაღლესი ხარისხის წყლების ყველაზე საიმედოდ დაცულ წყაროს და შეადგენს რესურსების საერთო რაოდენობის 60-70%-ს. სულ მოძიებულია მიწისქვეშა მტკნარი წყლების ასზე მეტი საბადო და წელიწადში გამოიყენება ამ წყლების დაახლოებით 427,9 მლნ. მ 3 , მათ შორის, სასმელი წყლის სისტემებისთვის – 425,3 მლნ.მ 3 . ამასთანავე, ქვეყნის ქალაქების მოსახლეობის 5% და სოფლის მოსახლეობის 65% სასმელ წყალს დამოუკიდებლად მოიპოვებს და ძირითადად იყენებს მიწისქვეშა წყლებს (ჭები, წყაროები, მცირე მასშტაბიანი წყალმომარაგების სისტემები).
ქვეყნის წყალმომარაგებისათვის არსებობს 2000–ზე მეტი ჭაბურღილი, დიდი დებიტით. მსხვილ ქალაქებში, რომელთა მოსახლეობა 100 ათას კაცზე მეტია, გამოიყენება როგორც მიწისქვეშა, ასევე ზედაპირული წყლების წყალაღების კომბინაცია. მცირე დასახლებებისათვის გამოიყენება, ძირითადად, მიწისქვეშა წყლები.
დამტკიცებული მარაგების გათვალისწინებით, ერთ სულ მოსახლეზე დღეღამეში მოდის 2,2 მ 3 სასმელი წყალი. ბუნებრივი რესურსების გამოყენების შესაძლებლობა 2,5-ჯერ აღემატება მის პერსპექტიულ მოთხოვნილებას (მოსახლეობის 5 მლნ-მდე გაზრდისას), ე.ი. ქვეყანას გააჩნია სასმელი წყლის ჭარბი რესურსი, რომელიც შეადგენს 150 მ 3 /წმ (სასმელ წყალთან დაკავშირებული რისკის შეფასების ანგარიში, სოფლის მეურნეობის სამეცნიერო-კვლევითი ცენტრი, 2018 წ.)
სამართლებრივი ბაზა წყლით უზრუნველყოფისთვის
ადგილობივი თვითმმართველობის კოდექსის თანახმად, 2014 წლიდან წყალმომარაგება მუნიციპალიტეტის საკუთარი (ექსკლუზიური) უფლებამოსილებაა (მუხლი 16) და ეს ევროპული გამოცდილების გათვალისწინებით გაკეთდა. ამ გამოცდილების არსი იმაში მდგომარეობს, რომ წყალმომარაგებასთან დაკავშირებით გამიჯნულია წყალმომარაგების კომპეტენცია და პასუხისმგებლობა, რომელიც საჯარო ხელისუფლებას აკისრია და წყალმომარაგების მიწოდების და სერვისის ფუნქცია, რომელსაც ლიცენზიანტი კომპანია ახორციელებს. შესაბამისად, 2014 წელს, ამ ნორმის მიღებისას, კოდექსის გარდამავალ დებულებებში ჩაიწერა: „მუნიციპალიტეტის მიერ სასმელი წყლის მიწოდებისა და წყალარინებით მომსახურების უზრუნველყოფის უფლებამოსილებათა განხორციელების პირობები“. ამ ნორმის თანახმად კი, მთავრობას 2015 წლის 1 ივლისამდე უნდა მოემზადებინა მუნიციპალიტეტს, სემეკს და მიმწოდებელ კერძო სამართლის სუბიექტებს შორის სამართლებრივი ურთიერთობის პირობების დარეგულირებისთვის საჭირო საკანონმდებლო აქტები, რომელსაც პარლამენტი დაამტკიცებდა. მაგრამ მთავრობას ეს ვალდებულება არ შუსრულებია. ამდენად, დღეს წყალმომარაგება არის მუნიციპალიტეტის კომპეტენცია, მაგრამ განხორციელების სამართლებრივი ბაზა არ არსებობს.[1] უფრო მეტიც, 2019 წლის 20 დეკემბერს საქართველოს პარლამენტმა, ძველი “ელექტროენერგეტიკისა და ბუნებრივი აირის შესახებ” კანონის ნაცვლად, მიიღო ახალი კანონი “ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების შესახებ”. ამ ახალ კანონში მუნიციპალიტეტი სულ ორჯერაა ნახსენები და მხოლოდ ტერიტორიულ ასპექტში. მაგალითად, მარეგულირებელი კომისია წყლის ტარიფებს ადგენს მუნიციპალიტეტების მიხედვით.
შესაბამისად, რეალობა არის ასეთი, რომ მოსახლეობის წყალმომარაგება უნდა უზრუნველყოს მუნიციპალიტეტმა, მაგრამ ამის მექანიზმები არ გააჩნია, რაც კიდევ უფრო ართულებს წყალმომარაგების პრობლემების მოგვარებას.
რაც შეეხება წყლის მიმწოდებელ ლიცენზიანტ კომპანიებს, ამჟამად სემეკის მიერ გაცემული წყალმომარაგების ლიცენზია აქვს 9-ს, რომელთა დაფარვის არეალი ასეთია:
წყალმომარაგების უზრუნველყოფა პრაქტიკაში
არსებული სამართლებრივი მექანიზმი კი, წყლის მიწოდების საკითხის მოგვარების ნაცვლად, წრეზე ტრიალის პრაქტიკას ამკვიდრებს, რაც, ცხადია, პრობლემებს ვერ აგვარებს. კონკრეტულად რომ განვიხილოთ, ვთქვათ, არის სოფელი, სადაც წყალმომარაგების არანაირი ლიცენზიანტი კომპანია არ არის პასუხისმგებელი წყლის მიწოდებაზე და როგორც მონაცემები აჩვენებს, ასეთია სოფლების უდიდესი უმრავლესობა. ამ სოფელში უნდათ, რომ ჰქონდეთ წყლის მიწოდების ცენტრალიზებული სისტემა. როგორ შეიძლება, მოხდეს ეს?
პირველი და შედარებით მარტივი გზა არის ის, რომ მუნიციპალიტეტმა თავის ბიუჯეტში გაითვალისწინოს ამ სოფელში წყლის გაყვანა, გამოაცხადოს ტენდერი და გააკეთოს. მაგრამ მუნიციპალიტეტების უმეტესობას ამის საშუალება არ აქვს, რადგან ბიუჯეტი, ძირითადად, ჰყოფნის მიმდინარე ხარჯებს. ისინი ინფრასტრუქტურულ პროექტებზე თანხებს ძირითადად ზემოდან, ანუ ცენტრალური ბიუჯეტიდან იღებენ. ამიტომ მუნიციპალიტეტების უმეტესობაში ეს გზა ნაკლებად სავარაუდოა, მით უმეტეს, თუ მსხვილი ინფრასტრუქტურული სამუშაოებია ჩასატარებელი.
გზა მეორე – ამ სოფლის მოსახლეობამ მუნიციპალიტეტის წინაშე უნდა დასვას საკითხი, მუნიციპალიტეტმა უნდა შეიმუშაოს ეს პროექტი, ასახოს მუნიციპალური განვითარების სტრატეგიის საშუალოვადიან სამოქმედო გეგმაში, ამის დაპროექტების ხარჯი გასწიოს თავად, შემდგომ ამ გეგმიდან პროექტების შერჩევისთვის მიმართოს საქართველოს რეგიონული განვითარების სამთავრობო კომისიას, რომელმაც წარდგენილი პროექტებიდან ეს პროექტი უნდა შეარჩიოს დასაფინანსებლად. შემდეგ სამთავრობო კომისიამ უნდა მიმართოს მთავრობას, რომელიც რეგიონებში განსახორციელებელი პროექტების ფონდიდან გამოუყოფს მუნიციპალიტეტს პროექტის განსახორციელებლ ფულს და მხოლოდ ამის შემდეგ მუნიციპალიტეტმა უნდა განახორციელოს ის.
გზა მესამე – მუნიციპალიტეტის წარმომადგენლები ჩავიდნენ მუნიციპალური განვითარების ფონდში და როგორღაც მოახერხონ, რომ ამ უწყებამ მოაქციოს ეს პროექტი მის გეგმებში, თუმცა, ამ შემთხვევაში, პროექტს უკვე არა მუნიციპალიტეტი, არამედ მგფ განახორციელებს.
მუნიციპალური განვითარების ფონდს დაფინანსების ორი წყარო აქვს – სახელმწიფო ბიუჯეტი, ან დონორი ორგანიზაციების მიერ გამოყოფილი თანხები. თუ დონორის მიერ განსაზღვრულ გეოგრაფიული არეალს ეს მუნიციპალიტეტი დაემთხვა, შესაძლებელია, რომ ამ თანხით მოხდეს ამ კონკრეტულ სოფელში წყლის პროექტის განხორციელება. მაგრამ, თუ დონორის გეოგრაფიულ არეალს ესა თუ ის მუნიციპალიტეტი არ ემთხვევა, მგფ-ს შეუძლია, ფინანსთა სამინისტროსთან შეთანხმებით, საქართველოს მთავრობას გამოაყოფინოს თანხა, გაუკეთოს მუნიციპალიტეტის იმ კონკრეტულ სოფელს წყალი და შემდეგ გადასცეს ადგილობრივ თვითმმართველობას.
როგორც წესი, მგფ-ის მიერ განხორციელებულ პროექტებში მუნიციპალიტეტები ფულს იხდიან – მუნიციპალური განვითარების ფონდი პროექტს თვითმმართველობას სესხის სანაცვლოდ უკეთებს, შემდეგ კი მუნიციპალიტეტები ამ სესხს ფარავენ. სესხი კი სულაც არ არის შეღავათიანი, პირიქით – ის საკმაოდ მაღალპროცენტიანია ხოლმე.
გზა მეოთხე – როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, წყლის მიმწოდებელი 9 ლიცენზიანტი კომპანიიდან „გაერთიანებული წყალმომარაგების კომპანია“ არის ერთადერთი, რომელიც მთელ ქვეყანას ფარავს.
რამდენიმე დიდი ქალაქის გამოკლებით, სადაც სხვა კომპანიები ოპერირებენ, მას ლიცენზია ყველა მუნიციპალურ ცენტრში, ანუ ქალაქებში აქვს, სოფლებიდან კი მხოლოდ 300-400 სოფელში ოპერირებს. დანარჩენ სოფლებში ლიცენზია არც მას და არც სხვა რომელიმე კომპანიას აქვს, არადა, საქართველოში 3800-მდე დასახლებული პუნქტია (ქალაქი, დაბა, სოფელი).
გაერთიანებული წყალმომარაგების კომპანია, როგორც წესი, ისეთ სოფლებში შედის, რომლებიც მუნიციპალურ ცენტრთან, შესაბამისად, წყალმომარაგების სისტემასთან ახლოს არის, გამრიცხველიანება ადვილია და მხოლოდ ხარჯი არ ექნება. სწორედ ამ შემთხვევაში, შესაძლოა, სახელმწიფოსგან მან დამატებითი სუბსიდია მიიღოს და თავის პროექტებში გაითვალისწინოს წყლის გაკეთება ამ კონკრეტულ სოფელში.
მაგრამ აქაც გაორებაა – წყალმომარაგების კომპანია და მუნიციპალური განვითარების ფონდი, ფაქტობრივად, ერთი და იგივეს აკეთებენ. ორივე იღებს ფულს სახელმწიფო ბიუჯეტიდან თუ დონორი ორგანიზაციებისგან და ერთი და იგივე სტატუსისა და ტიპის დასახლებაში ერთი და იმავე სამუშაოსაც კი შეიძლება ასრულებდეს.
გზა მეხუთე – კიდევ არის ერთი გზა, რომელიც დიდი პროექტისთვის არ გამოდგება. ეს არის დროებითი, როდესაც, სოფლის მხარდაჭერის პროგრამის მეშვეობით, ე.წ. შლანგებით გაჰყავთ წყალი. თუ ამ პროგრამით სოფლის კრებამ წყლის გაკეთება გადაწყვიტა, მას გააკეთებენ, თუმცა, თანხის სიმწირიდან გამომდინარე, ეს პროექტები, ფაქტობრივად, კუსტარულია და არანაირ სტანდარტს არ შეესაბამება. პროექტის დასრულების შემდეგ არ ხდება მისი ადმინისტრირება, დაზიანების შემთხვევაში კი, სოფელი, უმეტესად, მოსახლეობაში შეგროვებული ფულით ახდენს ქსელის შეკეთებას. შესაბამისად, ეს წყლის სისტემურ მიწოდებად ვერ ჩაითვლება.
საერთო სქემა კი, ვინ არის ჩართული სოფლის წყლით უზრუნველყოფაში და მათი მონაწილეების თანმიმდევრულობა ასეთია:
რაც მთავარია, წყლის მიწოდების ინფრასტრუქტურის შექმნა რომც მოხერხდეს, მეორეა მისი შემდგომი ექსპლუატაცია. საქმე ის არის, რომ, რეგიონებში განსახორციელებელი პროექტების ფონდის სახსრებით, მუნიციპალური განვითარების ფონდის მეშვეობით, თუ სოფლის მხარდაჭერის პროგრამით განხორციელებული წყალმომარაგების პროექტების დასრულების შემდეგ, მუნიციპალიტეტს წყლის სისტემები მუნიციპალური ა(ა)იპ-ის ბალანსზე გადააქვს. ცხადია, იმ შემთხვევაში, თუ ამ კონკრეტულ სოფელში გაერთიანებული წყალმომარაგების კომპანია არ ოპერირებს. ა(ა)იპ-ის კი წყლის მიწოდების ლიცენზია არა აქვს, იმიტომ, რომ, ჩვენი კანონმდებლობით, ამგვარი ლიცენზია მხოლოდ შპს-ს შეიძლება ჰქონდეს. მუნიციპალიტეტს კი, უმრავლეს შემთხვევაში, თავისი წყლის კომპანია არ ჰყავს. შესაბამისად, ვერ ხერხდება ამ სოფლებში ოპერირება – ვერ მონტაჟდება მრიცხველები, ვერ ხდება მოხმარებული წყლის საფასურის ამოღება და ა.შ. ანუ, მარტივად რომ ვთქვათ, არ არსებობს კომერციალიზაციის გამართული სისტემა.
პრობლემის მოგვარების შესაძლო გზები
იმის გამო, რომ ქვეყნის მასშტაბით მოსახლეობის წყლის სისტემური უზრუნველყოფა რამდენიმე საკითხს უკავშირდება, რეგიონული განვითარებისა და ინფრასტრუქტურის მინისტრის ყოფილი მოადგილე, თენგიზ შერგელაშვილი, რომელიც სათანადო კანონმდებლობის შემუშავებაში უშუალოდ იყო ჩართული, ამბობს, რომ საკითხის მოსაგვარებლად კომპლექსური მიდგომაა საჭირო და ნაბიჯები რამდენიმე მიმართულებით უნდა გადაიდგას. კონკრეტულად კი, გაერთიანებული წყალმომარაგების კომპანია უნდა დაიშალოს, შეიქმნას ერთი, ან რამდენიმე მუნიციპლიტეტის მიერ დაფუძნებული წყალმომარაგების კომპანიები, რომლებზეც ლიცენზები გადანაწილდება ისე, რომ საქართველოს ყველა დასახლებული პუნქტი იყოს დაფარული, მიუხედავად იმისა, დღეს მას აქვს თუ არა წყალმომარაგება.
შერგელაშვილი, ასევე, მიიჩნევს, რომ მუნიციპალიტეტებს უფრო მეტი ფინანსური რესურსი უნდა გადაეცეთ და ამასთანავე, უნდა შეიქმნას დამატებით თანადაფინანსების ინსტრუმენტებიც. ამის საუკეთესო გამოსავლად კი მინისტრის ყოფილი მოადგილე მუნიციპალური განვითარების ფონდში ამ უწყებისა და სახელმწიფო ბიუჯეტში არსებული რეგიონებში განსახორციელებელი პროექტების ფონდის გაერთიანებას მიიჩნევს. ამით უნდა მოხდეს როგორც საბიუჯეტო, ისე საგრანტო, ისე სასესხო რესურსების კონსოლიდაცია, ხოლო მუნიციპალური განვითარების ფონდი თავად კი არ უნდა ახორციელებდეს მუნიციპალიტეტებში წყალმომარაგების პროექტებს, არამედ ის უნდა გარდაიქმნას თვითმმართველობისთვის ფინანსური დახმარების ინსტრუმენტად, როგორც ეს თავიდანვე იყო ჩაფიქრებული. შერგელაშვილი ამბობს, რომ უნდა გაიწეროს წყალმომარაგების სფეროში გასატარებელ რეფორმის ზუსტი ვადები და განხორციელდეს მონიტორინგი ამ ვადების დაცვაზე.
“ეს ნაბიჯები უზრუნველყოფს იმას, რომ, ერთი მხრივ, მუნიციპალიტეტს გაუჩნდეს რესურსი და ამასთან, შექმნას კომპანიები, რომლებსაც თვითონვე მართავს. შეადგინოს საინვესტიციო გეგმები და, თუ საკუთარი რესურსი არ ეყოფა, ამისთვის დამატებითი რესურსი მიიღოს ან დონორების გრანტისა თუ სესხის სახით, ანდა სახელმწფო ბიუჯეტიდან. ეს ფინანსური რესურსი კი უნდა იყოს კონსოლიდირებული ერთ ფინანსურ ინსტრუმენტში, რომელიც დააბალანსებს ამ ინტერესს. გარდა ამისა, მუნიციპალიტეტს საშემოსავლო რესურსი უნდა გაუჩნდეს იმისათვის, რათა თავად ჰქონდეს ასეთი ინფრასტრუქტურული პროექტების განხორციელების საშუალება. რაც მთავარია, ეს დიდი კომპანია, რომელიც ახლა არაეფექტურად მართავს წყალმომარაგების საკითხებს რეგიონებში, უნდა დაიშალოს. მაგალითად, აჭარაში არ ოპერირებს “გაერთიანებული წყალმომარაგების კომპანია” და აქ წყალმომარაგების საკითხი შედარებით უკეთე არის მოგვარებული, ვიდრე სხვაგან”, – ამბობს თენგიზ შერგელაშვილი.
აღსანიშნავია, რომ ჯერ კიდევ 2015 წლის ბოლოს, საქართველოს რეგიონული განვითარებისა და ინფრასტრუქტურის სამინისტრომ წყლის სექტორში დაგეგმილ რეფორმასთან დაკავშირებით დახმარება USAID-ს სთხოვა. პროექტ “დემოკრატიული მმართველობის ინიციატივის” ფარგლებში, წყალმომარაგების პოლიტიკის ექსპერტმა ფილიპ ჯიანტრისმა საქართველოში 2 კვირის განმავლობაში იმუშავა და სექტორის რეფორმის მხარდასაჭერი სამოქმედო გეგმა დაწერა.
7-პუნქტიანი გეგმა საკანონმდებლო ბაზის დახვეწით იწყება, რომლის შედეგადაც, ამ სფეროში აუცილებლად უნდა მოხდეს რეალური დეცენტრალიზაცია, გაერთიანებული წყალმომარაგების კომპანია უნდა დაიშალოს და მუნიციპალიტეტებმა სრულად უნდა აიღონ პასუხისმგებლობა წყალმომარაგებასა და საკანალიზაციო მომსახურებაზე. მათვე უნდა გადაეცეთ წყლის სექტორის ქონება, რომელიც ახლა სახელმწიფო საკუთრებაშია. უცხოელი ექსპერტის რჩევით, შემდგომ ეტაპზე, ინტერმუნიციპალური თანამშრომლობის ფორმატში, უნდა გაერთიანდნენ მუნიციპალიტეტები და შექმნან წყალმომარაგების ლიცენზირებული კომპანიები, რომლებიც გასწევენ სრულმასშტაბიან მომსახურებას და ამასთან, შეძლებენ სისტემის კომერციალიზაციას.
ამ რეკომენდაციების შემუშავებიდან მეშვიდე წელი დაიწყო, თუმცა, სახელმწიფოს წყალმომარაგების სფეროში რეფორმა დღემდე არ გაუტარებია. მთავრობა ყოველწლიურად აანონსებს ახალ-ახალ ვადებსა და მასშტაბურ პროექტებს, რომლებმაც ჩვენს დასახლებებში წყალმომარაგების პრობლემები უნდა გადაჭრას, თუმცა, ფაქტია, რომ მოსახლეობის დიდ ნაწილს ამ დრომდე არ მიუწვდება ისეთ სერვისზე ხელი, როგორიცაა წყლით უზრუნველყოფა. ეს კი გავლენას ახდენს მათ ჯანმრთელობაზე და აისახება მათ სოციალურ პირობებზე. ამასთან, ამ სერვისის უზრუნველყოფა არის თვითმმართველობის ექსკლუზიური უფლებამოსილება, რაც იმას ნიშნავს, რომ მხოლოდ მას ევალება, საკუთარ მოსახლეობას ეს პრობლემა გადაუწყვეტოს, მაგრამ რეალურად, მუნიციპალიტეტებს ამის ინსტრუმენტები არ გააჩნიათ.
სამართლებრივი ლუფტისა და რაც მთავარია, პოლიტიკური ნების არარსებობის გამო, პრობლემის გადაწყვეტა ვერ ხერხდება და პრობლემაც წრეზე ბრუნავს. რაც მთავარია, არსებითი ცვლილებების გარეშე ამ პრობლემების მოგვარება შეუძლებელი იქნება და ამასთან, როგორც სპეციალისტები მიუთითებენ, ცვლილებები კომპლექსურად უნდა გატარდეს, დაწესდეს შესასრულებლად კონკრეტული ვადები და განხორცილდეს მონიტორინგი ამ ვალდებულებების შესასრულებლად.
დანართი:
[1] ქვეყნის მოსახლეობის სასმელ-სამეურნეო წყალმომარაგების წყაროებად გამოყენებულია როგორც მიწისქვეშა, ასევე ზედაპირული წყლები. მიწისქვეშა მტკნარი წყლების ბუნებრივი რესურსების უდიდესი ნაწილი – 95% (571,7 მ 3 /წმ – 49,4 მლნ. მ 3 /დღ.ღ.) სასმელი წყლებია. მათი საერთო რაოდენობის 63,4% – (362,5 მ 3 /წმ) მოდის დასავლეთ საქართველოზე, 24,1% – (137,9 მ 3 /წმ) აღმოსავლეთ საქართველოზე, ხოლო 12,5% – (71,3 მ 3 /წმ) კი – სამხრეთ საქართველოზე.
საქართველოში მიწისქვეშა მტკნარი წყლები წარმოადგენს სასმელად ვარგისი უმაღლესი ხარისხის წყლების ყველაზე საიმედოდ დაცულ წყაროს და შეადგენს რესურსების საერთო რაოდენობის 60-70%-ს. სულ მოძიებულია მიწისქვეშა მტკნარი წყლების ასზე მეტი საბადო და წელიწადში გამოიყენება ამ წყლების დაახლოებით 427,9 მლნ. მ 3 , მათ შორის, სასმელი წყლის სისტემებისთვის – 425,3 მლნ.მ 3 . ამასთანავე, ქვეყნის ქალაქების მოსახლეობის 5% და სოფლის მოსახლეობის 65% სასმელ წყალს დამოუკიდებლად მოიპოვებს და ძირითადად იყენებს მიწისქვეშა წყლებს (ჭები, წყაროები, მცირე მასშტაბიანი წყალმომარაგების სისტემები).
ქვეყნის წყალმომარაგებისათვის არსებობს 2000–ზე მეტი ჭაბურღილი, დიდი დებიტით. მსხვილ ქალაქებში, რომელთა მოსახლეობა 100 ათას კაცზე მეტია, გამოიყენება როგორც მიწისქვეშა, ასევე ზედაპირული წყლების წყალაღების კომბინაცია. მცირე დასახლებებისათვის გამოიყენება, ძირითადად, მიწისქვეშა წყლები.
დამტკიცებული მარაგების გათვალისწინებით, ერთ სულ მოსახლეზე დღეღამეში მოდის 2,2 მ 3 სასმელი წყალი. ბუნებრივი რესურსების გამოყენების შესაძლებლობა 2,5-ჯერ აღემატება მის პერსპექტიულ მოთხოვნილებას (მოსახლეობის 5 მლნ-მდე გაზრდისას), ე.ი. ქვეყანას გააჩნია სასმელი წყლის ჭარბი რესურსი, რომელიც შეადგენს 150 მ 3 /წმ (სასმელ წყალთან დაკავშირებული რისკის შეფასების ანგარიში, სოფლის მეურნეობის სამეცნიერო-კვლევითი ცენტრი, 2018 წ. https://srca.gov.ge/files/sasmeli_wyali.pdf ).
[2] 2004 წლიდან საქართველოს ცენტრალურ ხელისუფლების ეკონომიკურ და სექტორულ პოლიტიკაში მძლავრობდა მკაცრი ლიბერალიზაცია. შესაბამისად, ამ პერიოდში არსებობდა მხოლოდ „ელექტროენერგეტიკისა და ბუნებრივი გაზის შესახებ“ საქართველოს კანონში რამდენიმე მუხლი, რომლითაც ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის მიერ წყლის მიმწოდებელ კომპანიაზე ლიცენზიის გაცემის და ტარიფების დადგენის უფლებამოსილება რეგულირდებოდა. ფაქტობრივად, წყალმომარაგების საკითხი მთლიანად მოწყვეტილი იყო საჯარო უფლებამოსილებების სფეროს და მთლიანად წყლის მომწოდებელი კერძო და სახელმწიფო კომპანიების რეგულირებით (ლიცენზიის გაცემა და ტარიფების დადგენა) შემოიფარგლებოდა, რომელსაც ახორციელებდა საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისია. წყალმომარაგების კომპანიები საწყის ეტაპზე (2004 წლამდე) იყო მუნიციპალურ დაქვემდებარებაში. ამ პერიოდის პოლიტიკის პრიორიტეტად განისაზღვრა ამ კომპანიების პრივატიზება. შესაბამისად, დედაქალაქის – თბილისის და დედაქალაქის მიმდებარე ორი ქალაქის – რუსთავის და მცხეთის, წყალმომარაგების სისტემის და შესბამისი კომპანიების პრივატიზება მოხდა ოფშორულ კომპანიაზე. სხვა მუნიციპალური წყამომარაგების საწარმოებთან დაკავშირებით, რომლებიც ბევრი ვადაგასული დავალიანებებით იყო დატვირთული, მოხდა ამ კომპანიებიდან აქტივების ამოღება და ჯერ შეიქმნა წყალმომარაგების დასავლეთ საქართველოს და აღმოსავლეთ საქართველოს გამსხვილებული კომპანიები, შემდგომ კი ისინი გაერთიანდნენ შპს „გაერთიანებულ წყალმომარაგების კომპანიაში“. დაიგეგმა ამ მსხვილი კომპანიის შემდგომი პრივატიზება, თუმცა, ეს პროცესი ვერ იქნა მიყვანილი ბოლომდე და ის შენარჩუნდა, როგორც 100% სახელმწიფო საკუთრების შპს. გარდა ამისა, რამდენიმე მუნიციპალური საწარმო დარჩა, ძირითადად, აჭარაში და რამდენიმე ქვეყნის მასშტაბით.
